(نداء إلى الأغنياء وأصحاب الأموال أدركوا أنفسكم وطهروا أموالكم بالصدقة والزكاة قبل طهارة أنفسكم بالمياه)

تقرير بقلم الإعلامى

الدكتور محمد السعيد

عضو مجلس الإدارة

رئيس فرع المنظمة بتركيا

عضو مؤسس

عضو مؤسس فى الإتحاد العالمى لعلماء المسلمين ما هو حكم إخراج الزكاة مُبكِّرًا عن وقت وجوبها بأكثر من سنتين؟ وهل

يجوز تعجيل الزكاة قبل حلول الحول وبعد بلوغ المال النصاب، خاصة إذا كان في التعجيل مراعاةٌ لمصلحة الفقراء؟

الجواب

Zekatın Vakti gelmeden iki sene önce vermek caiz midir. Aynı şekilde nisap miktarına ulaşmış bir malın üzerinden bir yıl geçmeden fakirlerin maslahatı gözetilerek erkenden zekat verilebilir mi ?

Cevap:
Elhamdülillahi rabbil alemin vesselatu vesselamu ala rasulina Muhammedin ve ala alihi ve sahbihi ecmain
Değerli Müslümanlar ümmetin başına gelen bir takım hastalıklar savaşlar kuraklık ve benzeri durumlar günlük rızıklarını kazanmak için çalışan insanların birtakım maddi sıkıntı çekmelerine sebebiyet veriyor.
Bu durum fakirlerin daha çok fakirleşmesine sebep oluyor, özellikle günümüzde ortaya çıkan Corona virüsü sebebiyle evlerinde kalmak zorunda kalan insanların yaşamış olduğu durum malumdur, bu sıkıntılı süreç içerisinde birçok Müslüman kendisi ve ailesi için yiyecek bulmakta zorlanırken ev ihtiyaçlarını gidermekte sıkıntı yaşıyor, bu gibi sıkıntılı süreçlerde alimlerimiz zekatın önceden verilmesine cevaz vermişler, caiz olduğunu ifade etmişlerdir, zenginlerin mallarının üzerinden 1 yıl geçmiş olmasa dahi nisap miktarını aşan malların zekatı süresi gelmeden önce verilebilir. Nisap miktarı 85 gram altına tekabül etmektedir, bir kişinin 85 gram altını varsa ya da bu miktarda olan altına eşdeğer bir malı varsa zekat vermesi gerekir aynı şekilde şirket veyahut iş yeri sahibi birçok kişinin gafil olduğu bu duruma dikkat etmek gerekir, özellikle zekatı erken verme konusunda fakirlerin maslahatı söz konusu ise zekatın erken verilmesi gerekir, günümüzde yaşanan bu sıkıntılı süreç içerisinde toplumunun üzerine farz-ı kifaye olan bir durum fakirlerin ve ihtiyaç sahiplerinin ihtiyacını gidermektir, bu sebeple İslam şeriatı zekatın henüz zamanı gelmeden verilmesine ruhsat vermiş ve caiz olduğunu belirtmiştir. Bu süre birkaç gün, birkaç ay, bir veya iki sene olabilir, bu görüş mezhep alimleri içerisinde bilinen bir görüştür.
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Hz Abbas’ın zekâtını önceden vermesine ruhsat vermiştir, Hz Ali aktarıyor; Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Hz Ömer’e dedi ki; “Biz Abbas’ın bu yılki zekatını geçen sene aldık” Tirmizi rivayet etmiş el Bani hasen olduğunu söylemiştir.
Bu hadis-i şerif’in peşinden İmam Tirmizi şöyle der; İlim ehlinin çoğu zekatı önceden vermeyi caiz görmektedir.
Ali radıyallahu anh den rivayet edilen bir hadis-i Şerife göre Abbas radıyallahu anhu peygamber sallallahu Aleyhi ve sellem’e “Vakti gelmeden önce zekatı vermek caiz midir? Diye sorunca, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem bu konuda ruhsat yani izin vermiştir. (Ebu Davut ve Tirmizi bu hadisi şerifi rivayet etmiş ve Hakim Müstedrek isimli kitabında aktarmıştır ve isnadı sahih olan bir hadis olduğu söylenmiştir)
Bu iki hadisi şerifte zekat malının süresi gelmeden önce verilmesine dair bir cevaz (izin) ortaya çıkmaktadır, çünkü bu durumda şer’i olarak bir maslahat ve hayatın zor koşullarına karşı bir önlem söz konusudur, ancak dikkat etmemiz gereken bir konu şudur zekatın vakti gelmeden önce verilmesi caiz olabilmesi için dört şart söz konusudur;
1.Şart; Vakti gelmeden önce zekat vermek isteyen kişinin zekat vereceği sırada elinde nisap miktarı malı bulunması gerekir Örneğin 80 gram altını olan bir kişi ileride 5 gram daha altınım olur düşüncesindeyken çıkartır zekatını verirse, zekatı geçerli sayılmaz, daha sonra 5 gram daha kazanır ve toplam 85 gram altına tekabül edecek bir mala sahip olursa önceden vermiş olduğu miktar o malın zekatı olmaz bunun durumu daha yemin etmeden yeminini bozup yemin kefareti veren kişinin durumuna benzer yemin etmeden önce onu bozup kefaretini vermek nasıl caiz değilse bu durumda caiz olmaz, ancak elinde nisap miktarı bir mal bulunursa zekâtın vakti gelmeden önce yani 1 sene dolmadan önce zekatını vermesi caizdir, çünkü zekatın vacip (farz) olabilmesi için olabilmesi için iki durum söz konusudur birincisi; nisap miktarı mala sahip olmak ikincisi; üzerinden bir yıl geçmesi bu iki şarttan birisi yani nisap miktarı ortaya çıkarsa bir yıl geçmesi şartı olmaksızın zekatı vermek caiz olur.
Örneğin bir kişi bir iş konusunda yemin etse sonra yeminini devam ettiremeyeceğini düşünürse kefaretini çıkarır verir ve ardından yeminini bozarsa önceden vermiş olduğu bu keffâret geçerlidir, bu konu ile alakalı Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin şu hadis-i şerifi vardır “Bir kişi yemin ettiğinde eğer yeminini bozmayı daha hayırlı görürse dışında başka bir şeyi hayırlı olarak görüyorsa yeminin kefaretini versin ve hayırlı olan işi yapsın” (Buhari ve Müslim tarafından rivayet edilmektedir) hadis-i şerifte kefareti farz olma vaktinden önce zikretti yani yeminini bozmadan önce kefareti zikretmiş oldu.
2.Şart; Önceden verilen zekat 1 yılın zekatı olmalı bir yıldan daha fazla nın zekatı önceden verilmez Çünkü ikinci yılın henüz başlamadığı başlamadı görülmektedir Bu da henüz elinde nisap olmaksızın zekat vermeye benzer

3. Şart; Zekatın vakti gelmeden önce verilebilmesi için o sene sonuna kadar zekatın farz oluşunu gerekli kılan şartların devam etmesi gerekir bu durumda zekatı veren kişinin sene sonuna kadar yaşaması ve malının nisap miktarında aşağı düşmemesiyle olur, o yıl bitmeden zekatı önceden veren kişi vefat ederse verdiği mal zekat sayılmaz (sadaka olur) aynı şekilde o sene bitmeden önce malı nisap miktarının altına düşer, yada (ticaret malı olmadığı halde o) malını satarsa, önceden verdiği o miktar zekat sayılmaz, çünkü bu durumlarda (malı telef olmuş yada elinden çıkmış bir kişi gibi o) kişiye de zekat farz olmaz.
4. Şart; Erkenden verilen bu zekatı alan kişinin sene bitinceye kadar zekat almayı hak eden birisi olarak kalması gerekir, o yıl bitmeden önce o kişi vefat ederse ona verilen mal zekat sayılmaz, aynı şekilde o yıl bitmeksizin bir şekilde (miras yada hibe yoluyla da olabilir) zenginleşir fakir ve miskin olmaktan çıkarsa ona verilen miktar zekat sayılmaz. Ancak o kişi eline geçen bu zekat malı sebebiyle nisap miktarı bir mala sahip olmuş olursa bu ona zarar vermez, kişinin vermiş olduğu o mal sahih bir zekat olarak sayılır, çünkü ona verilen zekatın maksadı o kişiyi zengin kılmaktı bu maksat gerçekleşmiş oldu, o kişiye verilen zekatı iptal edip elinden alacak olursak o kişi yine zekata muhtaç olan bir fakir olmaya devam edecekti, (Bu şartlar Dr. Nuh el Kudat’ın İrşadu ssalikin isimli kitabından alınmıştır) Bu şartlar gerçekleşmediği takdirde kişinin önceden verdiği o miktar sadaka sayılır.
“Nihayetul muhtaç illa şerhil minhac” isimli kitapta şöyle geçer “Kişi bu yılın zekatını yıl sene bitmeden önce verebilir ancak yıl sonunda malı nisap miktarının altına düşmemelidir, çünkü Rasulullah sallahu aleyhi ve sellem Hz Abbas’a sene dolmadan önce zekatı vermesi konusunda izin vermiştir, bu hadisi şerif Ebu Davud ve Hakim tarafında isnadı sahih olarak rivayet edilmiştir, zekatın vacip (farz) olabilmesi için iki sebep gerekir (nisap miktarı ve bir yılın dolması, “sebeplerden ilki olduğu vakit zekat verilebilir”) Bu durum yemin eden kişinin önce keffaret verip ardından yeminini bozmasına benzer (bu da caizdir)
-Ancak alimlerimiz zekatın ne kadar bir süre erkene alınabileceği hususunda ihtilaf etmişlerdir
-Hanefi mezhebinde zekat iki yıl önceden de verilebilir, İmam Serahsi (Ö;483 h) Mebsut isimli kitabında şöyle der “Kişinin elinde bulunan nisap miktarı malının (saime yada diğer mallarının) zekatını bir iki yıl yada daha fazla süre önceden vermesi caizdir.
-Maliki mezhebine göre; Zekatın vakti gelmeden, birgün, iki gün, on gün yada iki ay önce verilebilir görüşleri mevcuttur.
– Şafii mezhebine göre; İmam Nevevi Minhac isimli kitapta özetle şöyle der; “Nisap miktarına ulaşmamış malın zekatı önceden verilmez ancak nisap miktarına ulaştıktan sonra vakti henüz gelmeden (sadece) bir yıl öncesinden verilebilir.
– Hanbeli mezhebine göre; Merdavi şöyle der; “Kişi iki senelik zekatını önceden verebilir” bu görüş mezhebin sahih görüşüdür.
Mezhepler arasında bir günden iki yıla kadar farklı müddetlerin zikredilmiş olması Müslümanlar için bir rahatlık ve esnekliğin var olduğunu gösterir, islam dini zamanın ihtiyaçlarını gideren, fakirleri kollayan ve insanların maslahatlarını gözeten yüce dindir, var olan içtihatlar ve fetvalar zamanın ihtiyaçlarını karşılama konusunda olabildiğince etkili ve yeterlidir, tüm bunların yanı sıra bazı fakihlerin belirttiği gibi “Zenginlerin mallarında zekatın dışında başka bir hak daha vardır” diyerek toplumun ihtiyaçlarını gözetmişlerdir, tüm bu kaide ve kurallar islam şeriatinin yüceliğini ve adaletini gözler önüne sermektedir,, bu sebeple yeryüzünde nisap miktarı kadar malı olan bütün Müslümanlara bu kritik süreçte vakti gelmemiş olsa bile zekatlarını önceden vermeleri konusunda bir davette bulunuyorum, zekatlarını ve zekatın dışında vermeleri gereken sadaka v.b. yardımlarını fakir ve garibanlarla paylaşmaları gerekir diyorum, Allahu tela’dan isteğim malı olan zengin kardeşlerime mallarına sağlıklarına ve bedenlerine bereket vermesi muhtaç olan gariban kardeşlerimide lütfu ile zengin kılmasıdır, muhakkak ki O her şeye kâdir olandır.
Alemlerin rabbi olan Allah’a hamdu senalar olsun.
Müslüman alimler birliği üyesi :mısırlı prof.Dr Muhammed Said
Tercüme: Yener Yılmaz

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وأصحابه ومن إهتدى بهداه

وبعد

أيها المسلمون :هناك بعض النوازل التي  تنزل بالأمة بسبب أمراض ،أو بسبب حروب، أو بسبب جدب وما أكثرها وبسبب هذه النوازل تتعطل مصالح الشخاص الذين يسعون لكسب أرزاقهم ويعملون كل يوم لكسب رزق هذا اليوم، مما يزيد الفقراء فقرا بسبب خسارة هذا العمل بسبب التزام الناس بيوتهم بسبب هذه المصيبة التي حلت على الدنيا وهى فيروس كرونا ،وأصحب الكثير منهم محتاجا إلى مساعدات مالية وإعانة معيشية لإطعام نفسه وأولاده وقضاء حوائجه من إيجارللبيت ولوازمه وأصبح هؤلاء الفقراء بحاجة لإعانة معيشية عاجلة من أجل ذلك جوز العلماء تعجيل الزكاة وإيتائها لأصحابها قبل حلول الحول ( العام ) وبعد بلوغ المال النصاب، وهو( 85 جراما من الذهب) أو مايعادلها  نقدا وأيضا زكاة عروض التجارة التي غفل عنها أصحاب الشركات والمحلات !وخاصة إذا كان في التعجيل مراعاةٌ لمصلحة الفقراء؛ ولا شك أن ما تمر به الأسر من الحاجة والعوز بسبب هذه الأزمة العالمية كما ذكرت فكان واجبا على المجتمع وجوبا كفائيا أن يقوم بحاجة الفقراء والمعوزين؛ ولهذا رخصت الشريعة الإسلامية  بتعجيل الزكاةقبل موعدها،بأيام أو بأشهرأو بسنة وسنتين حسب مذاهب السادة الفقهاء.

وقد رخص النبي صلى الله عليه وسلم للعباس في تعجيل الزكاة .عن علي رضي الله عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال لعمر: “إنا قد أخذنا زكاة العباس عام الأول للعام} رواه الترمذي، وحسنه الألباني. قال الترمذي: وذهب أكثر أهل العلم إلى جواز تعجيل الزكاة”.

وعَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، أَنَّ الْعَبَّاسَ سَأَلَ النبي صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ في تعجيلِ صَدَقَته قبل أنْ تَحُلَّ، فرَخَّصَ في ذلك} رواه أبو داود والترمذى وأخرجه الحاكم في المستدرك وقال صحيح الإسناد

وفي هذين الحديثين: جوازُ تعجيل زَكاةِ المال، لما فِيه من مصلحةٍ شرعيَّة وضرورة حياتية.

ويشترط لصحة تعجيل الزكاة أمورا أربعة:

1-أن يكون النصاب موجوداً في ملك المزكي عندما عجَّل الزكاة، فلا يصح تعجيلها قبل ملك النصاب، فلو كان عنده ثمانون جراما من الذهب ويرجو أن يرزق بخمسة جرامات أخرى من الذهب فيصير عنده خمسة وثمانون جراما وهو إكتمال النصاب فإنه  لا يصح أن يخرج ربع العشر زكاة عما سيكون، ولو فعل ثم صار خمسة وثمانون لم يكفه ماأخرج من الزكاة التي ستجب عليه إذا حال الحول على الخمسة والثمانين؛ لأن أحد سببي وجوب الزكاة وجودُ المال الزكوي، أي الذي تجب فيه الزكاة، وهو هنا غير موجود، فصار كما لو أخرج كفارة يمين قبل أن يحلف.

أما إذا وُجِد النصابُ جاز تقديم الزكاة قبل تمام الحول؛ لأن الزكاة تجب بسببين: النصاب والحول، فجاز تقديمها على أحدهما، وهو الحول، كما لو حلف يميناً ثم رأى أن لا يُمضيه، فأخرج الكفارة ثم حنث: أجزأتْهُ الكفارة؛ لقول الرسول صلى الله عليه وسلم: (إذا حلفتَ على يمين فرأيتَ غيرها خيراً منها فكفِّر عن يمينك وائتِ الذي هو خير) [رواه البخاري ومسلم]، فقد قدَّم الكفارة عن وقت وجوبها لوجود أحد سببيها، وهو اليمين.

2- أن يكون التعجيل عن عام واحد، فلا يجوز تعجيل الزكاة عن أكثر من عام؛ لأن العام الثاني لم يبدأ بعد، فصار كتعجيل الزكاة قبل وجود النصاب.

3- يشترط لصحة تقديم الزكاة أن يبقى مالك النصاب أهلاً لوجوب الزكاة إلى آخر الحول، وذلك ببقائه حياً، وبقاء ماله نصاباً، فلو مات قبل تمام الحول لا يعتبر ما عجّله زكاة، ولو تلف المال الذي عجّل زكاته، أو باعه (ولم يكن مال تجارة) لا يعد المعجَّل زكاةً؛ لأن صاحب المال لم تستمر الزكاة واجبة عليه في ذلك المال، نظراً لتلفه، أو خروجه عن ملكه.

4- أن يكون القابض للزكاة المعجّلة مستحقاً لها عند تمام الحول، فلو مات لم يُحسب المدفوع له زكاة، وكذا لو استغنى بغير الزكاة  كأن ورث مالاً أو وهب له مال فلم يَعُدْ فقيراً ولا مسكيناً لا يُعتبر ما دفع إليه زكاة، أما لو صار غنياً بما دفع إليه من زكاة لم يَضرّ ذلك، ويبقى ما دفع إليه زكاة صحيحة؛ لأن المقصود من دفع الزكاة إليه إغناؤه، وقد حصل المقصود، فلا يكون مانعاً من صحة الزكاة، ولو أبطلنا الزكاة التي دفعت له واستردت لصار فقيراً واحتاج إلى الزكاة” هذه الشروط من كتاب “إرشاد السالكين لسماحة الدكتور نوح  القضاة رحمه الله . فإن لم تنطبق هذه الشروط فالمال المدفوع صدقة مستحبة يؤجر عليها، ولا يحتسب من الزكاة.

وجاء في “نهاية المحتاج إلى شرح المنهاج ” أنه “يجوز تعجيلها في المال الحولي قبل تمام الحول فيما انعقد حوله ووجد النصاب فيه؛ لأنه صلى الله عليه وسلم أرخص في التعجيل للعباس. رواه أبو داود والحاكم وصحح إسناده، ولأنه وجب بسببين فجاز تقديمه على أحدهما كتقديم الكفارة على الحنث.

وقد اختلف الفقهاء في مدة التعجيل المسموحة

في مذهب الأحناف : جواز تعجيل الزكاة لأكثر من عامين، قال الإمام السرخسي (المتوفى 483من  الهجرة ) في  كتابه المبسوط: تعجيل الزكاة عن المال الكامل الموجود في ملكه من سائمة أو غيرها جائز عن سنة أو سنتين أو أكثر.

وفى مذهب المالكية: يوم أو يومان، وقيل عشرة، وقيل شهران قبل موعد إخراجها .

وفى مذهب الشافعية: ولخصه الإمام النووي في المنهاج فقال: لا يصح تعجيل الزكاة على ملك النصاب ويجوزحولا واحدا قبل موعدها . والحول لاهو السنة

وفي مذهب الحنابلة: قال المرداوي: يجوز تعجيلها لحولين فقط، وهو الصحيح من المذهب.

وفي هذه المدد المتفاوتة ابتداء من يوم كما في مذهب المالكية إلى أكثر من سنتين كما في مذهب الأحناف سعة ومرونة من الفقه الإسلامي لاستيعاب الحوائج والحاجات الناتجة عنها، ومراعاة أحوال الفقراء ومافيه مصلحتهم وهذا يعبر عن عظمة غلإسلام ومرونته ووتضمنه من الآراء والاجتهادات التى تحقق كفايته بحاجات الواقع ونوازله  ومصائبه وأضيف  هنا أن في مال الأغنياء حقا سوى الزكاة كما قرره بعض الفقهاء ليسد ما تبقى من حاجات عامة وخاصة بضوابط معروفة بينت لنا عظمة الشريعة الإسلامية وعدالتها ولذلك أقدم  دعوة عامة للمسلمين في كل مكان من العالم والذين بلغ مالهم النصاب ، أن يبادروا ويعجلوا بإخراج زكاة أموالهم  التي حان موعدها وحتى قبل موعدها مراعاة لمصلحة الفقير ومراعاة للنازلة التي حلت بالمسلمين وفقراءهم وأن يتفضلواعلى الفقراء ويعطوهم حقوقا أخرى غير الزكاة ، وأسأل الله سبحانه أن يبارك للأغنياء في أموالهم وأن يحفظ عليهم صحتهم وأبدانهم وأن يغنى الفقراء من فضله فهو القادر على كل شيء.

 والله من وراء القصد وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين.

كتبها-د/محمد سعيد

عضو الإتحاد العالمى لعلماء المسلمين